Zeszyty Naukowe Uczelni Vistula (Vistula University Working Papers)

Rok 2012

Nr 31, seria: Ekonomia II

Raport o stanie finansowym państwa

Andrzej Wernik

Akademia Finansów i Biznesu Vistula

Budżet państwa w 2011 roku

Streszczenie

Rok 2011 był pomyślny dla polskich finansów publicznych, choć stan ich ciągle nie jest jeszcze w pełni zadowalający. Zasadniczym sukcesem prowadzonej polityki fiskalnej było znaczne obniżenie deficytu sektora: z 7,9% PKB do 5,0% PKB, ale szczególnie ważne jest to, że dokonano tego w warunkach wysokiej dynamiki gospodarczej – PKB wzrósł realnie o 4,3%. Sukcesem polityki fiskalnej było także zahamowanie wzrostu długu publicznego, który w relacji do PKB wzrósł tylko o 1,4 p.p., a więc w stopniu słabszym niż wynikałoby to tylko z samego zmniejszenia deficytu.

Słowa kluczowe: sektor finansów publicznych, deficyt, dochody, wydatki, potrzeby pożyczkowe, dług publiczny.

Kody JEL: H6

State Budget in 2011

Summary

The year 2011 was successful for Polish public finance, though its state is yet not being fully satisfactory. The main success of the carried out fiscal policy was a considerable reduction of the sector’s deficit: from 7.9% of GDP to 5.1% of GDP; however, particular important is that it was done under the conditions of high economic dynamics – GDP grew in real terms by 4.3%. A success of the fiscal policy was also arrest of growth of the public debt which grew, related to GDP, by merely 1.4 p.p., therefore, in a lower degree than it would result from the deficit reduction alone.

Key words: public finance sector, deficit, incomes, expenditure, borrowing needs, public debt.

JEL codes: H6

Ryszard Michalski

Akademia Finansów i Biznesu Vistula

Polska polityka pieniężna w latach 2011-2012 – przyjazna kohabitacja czy obojętność w ramach policy mix?

Streszczenie

W przeciwieństwie do wiodących banków centralnych krajów rozwiniętych, które utrzymywały i utrzymują swe stopy na historycznie niskich poziomach, kontynuując luźną politykę monetarną, polska Rada Polityki Pieniężnej prowadziła w ostatnich latach politykę dodatnich realnych stóp procentowych, pozostawiając rządowi troskę o utrzymywanie i utrwalanie wzrostu gospodarczego. Zasadniczą przesłanką prowadzonej w Polsce twardej polityki antyinflacyjnej było nie wyimaginowane zagrożenie przyspieszeniem inflacji, ale kwestia prestiżu – próba odzyskania pola i zwiększenia wpływu na gospodarkę przez bank centralny. Lata 2011-2012 to okres stopniowej poprawy sytuacji na rynku międzybankowym w warunkach narastania nadpłynności sektora bankowego jako całości. Dla polskich finansów, w tym systemu pieniężnego, w okresie po globalnym kryzysie finansowo-gospodarczym, największe zagrożenie rysuje się ze strony pogarszającej się nierównowagi zewnętrznej.

Słowa kluczowe: Rada Polityki Pieniężnej, stopa procentowa, kurs waluty, inflacja, rynek międzybankowy, nadpłynność sektora bankowego, nierównowaga zewnętrzna.

Kody JEL: E5

Poland’s Monetary Policy in 2011-2012 – a Friendly Cohabitation 

or Indifference within the Policy Mix?

Summary

Otherwise than the leading central banks in advanced economies, which have kept their interest rates at historically low levels, following quantitative easing, during recent years, the Polish Monetary Policy Council has conducted its policy of positive real rates, leaving to the government all endeavours to keep and sustain the economic growth. The basic premise of restrictive anti-inflationary policy in Poland was not an imaginary danger of speeding up inflation, but a question of prestige – an attempt to recuperate and increase influence over economy by the central bank. Years 2011-2012 mean a gradual improvement of the situation in the interbank market; however, under the over-liquidity conditions of the whole banking sector. For the Polish finances, including the monetary system, after the global financial and economic crisis, the greatest threat comes from a worsening external disequilibrium.

Key words: Monetary Policy Council, interest rate, exchange rate, inflation, interbank market, over-liquidity of the banking sector, external disequilibrium.

JEL codes: E5

Andrzej Dorosz

Akademia Finansów i Biznesu Vistula

Pozycja płatnicza i międzynarodowa pozycja inwestycyjna Polski w latach 2011-2012 – zagrożenia

Streszczenie

Od kilkunastu już lat rachunek bieżący bilansu płatniczego Polski jest deficytowy. Oznacza to, że z roku na rok Polska częściowo finansowała swój rozwój gospodarczy przy pomocy importu kapitału prywatnego. Doprowadziło to do powstania dużej ujemnej międzynarodowej pozycji inwestycyjnej netto, co z kolei jest czynnikiem pogarszającym stan obrotów bieżących. Po przystąpieniu Polski do Unii Europejskiej, stała się ona beneficjentem programów pomocowych. Poprawia to wprawdzie bieżącą pozycję płatniczą kraju, ale nie eliminuje ryzyka, które wywołuje pogarszająca się międzynarodowa pozycja inwestycyjna.

Słowa kluczowe: rynek walutowy, kurs walutowy, bilans płatniczy, rachunek bieżący, rachunek kapitałowy, rachunek finansowy, oficjalne rezerwy walutowe, koniunktura gospodarcza, spekulacja, międzynarodowa pozycja inwestycyjna, aktywa zagraniczne, pasywa zagraniczne.

Kody JEL: F32, F34

Poland’s Paying and International Investment Position in 2011-2012 – Threats

Summary

For a dozen of year or so the current account of the Poland’s balance of payments has been a deficit one. This means that from one year to another Poland was financing its economic development with the help of imports of private capital. This has led to an emergence of a high negative international net investment position what, in turn, is a factor worsening the state of the current account. Having joined the European Union, Poland has become a beneficiary of aid programmes. Indeed, this improves the country’s current paying position, but does not eliminate the risk caused by the ever aggravating international investment position.

Key words: foreign exchange market, foreign exchange rate, balance of payments, current account, capital account, financial account, official foreign exchange reserves, economic situation, speculation, international investment position, foreign assets, foreign liabilities.

JEL codes: F32, F34

Krystyna Mościbrodzka

Akademia Finansów i Biznesu Vistula

Sytuacja finansowa sektora przedsiębiorstw w latach 2008-2012 na tle lat poprzednich

Streszczenie

Opracowanie dotyczy oceny kondycji finansowej sektora przedsiębiorstw w Polsce w ostatnich latach, w okresie kryzysu finansowego i zadłużeniowego. Badania prowadzone były w kilku obszarach: liczebności i upadłości firm, majątku i kapitałów, wyników w finansowych, czynników wpływających na rentowność kapitałów własnych, określaniu ryzyka podejmowanego przez przedsiębiorstwa, przedsiębiorczości i inwestycji, zagrożeń dla sektora przedsiębiorstw w okresie kryzysu zadłużeniowego. Badania oparto na danych statystycznych GUS.

Z analizy przeprowadzonej wynika, że pomimo kryzysu finansowego lat 2008-2009 i zadłużeniowego w następnych latach polskie przedsiębiorstwa rozwijały się dobrze. Największe wzrosty wyników oraz wysokie wskaźniki rentowności oraz przyrosty kapitałów własnych uzyskiwały firmy duże.

Pomimo pogorszenia wyników w 2012 r., sektor przedsiębiorstw jako całość nadal charakteryzuje się dość mocną pozycją finansową. Jednak największe utrudnienia w prowadzeniu działalności w wyniku kryzysu finansowego odczuły firmy małe i średnie. Już od 2011 r. występowały symptomy pogorszenia warunków prowadzenia działalności oraz wyraźnie w 2012 r. zanotowano pogorszenie wyników tej właśnie grupy firm. Prawdziwe uderzenie kryzysu będzie miało miejsce prawdopodobnie dopiero w 2013 roku.

Podsektor małych i średnich przedsiębiorstw wymaga wsparcia inwestycyjnego i innowacyjnego, aby jednostki działające w nim mogły stać się bardziej konkurencyjne na krajowym i zagranicznych rynkach. Wydaje się, że niezbędne jest kontynuowanie programów rządowych wspierających rozwój firm (jak też podmiotów mikro), polegających na rozmontowywaniu barier biurokratycznych przy podejmowaniu działalności gospodarczej, uproszczeniu sytemu podatkowego, ograniczeniu koncesji, wsparciu kredytowania i eksportu gwarancjami rządowymi oraz utrzymaniu sytemu dotowania nowo zakładanych przedsiębiorstw.

Słowa kluczowe: sytuacja finansowa sektora przedsiębiorstw, kapitały i majątek przedsiębiorstw, wyniki małych i średnich przedsiębiorstw.

Kody JEL: D24, G3

Enterprise Sector’s Financial Situation in 2008-2012 against 

the Previous Years

Summary

The study concerns assessment of the financial condition of the enterprise sector in Poland in the recent years, in the period of financial and debt crisis. Surveys were carried out in few areas: the number of firms and bankruptcy thereof, assets and capital, financial performance, the factors affecting the return on equity, determination of the risk taken by enterprises, entrepreneurship and investment, threats to the enterprise sector in the period of debt crisis. The surveys were based on the CSO statistical data.

The carried out analysis shows that, despite the financial crisis of 2008-2009 and the debt crisis of the subsequent years, Polish enterprises were developing well. The biggest increments in outcomes as well as high profitability ratios and increments of equities were achieved by large companies.

Despite worsening of performance in 2012, the sector of enterprises as a whole is still characterised by quite a strong financial position. However, the greatest hindrances in carrying out their activities in result of the financial crisis were felt by small and medium-sized companies. As early as since 2011 there had been taking place the symptoms of worsening of the business terms and there was clearly noted in 2012 aggravation of performance of just this group of firms. A real hit of the crisis will probably take place only in 2013.

The sub-sector of small and medium enterprises requires investment and innovation support in order to enable the entities operating therein becoming more competitive in the domestic and foreign markets. It seems that there is the need to continue the governmental programmes supporting development of firms (as well as the micro entities), consisting in dismantling bureaucratic barriers when starting doing business, in simplification of the tax system, reducing concessions, supporting crediting and exports with governmental guarantees and in maintaining the system of subsidising start-ups.

Key words: financial situation of the enterprise sector, enterprises’ capital and assets, small and medium-sized enterprises’ performance.

JEL codes: D24, G3

Nr 30, seria: Ekonomia I

Stanisław Ładyka

LIBERALIZM CZY NEOLIBERALIZM W POLITYCE GOSPODARCZEJ PAŃSTWA

Streszczenie

Rozwój gospodarczo-społeczny zależy od uwarunkowań zewnętrznych, ale zarazem od realizowanej polityki ekonomicznej, która ma swoją własną historię. Dominującą formą polityki w krajach rozwiniętych stał się współcześnie neoliberalizm zakładający istnienie gospodarki rynkowej w swej ekstremalnej formie. Zwolennicy neoliberalizmu odwołują się niejednokrotnie (nawet jeśli nie literalnie) do początków rozwoju liberalnej myśli ekonomicznej i osoby Adama Smitha. Dowodził on, iż bogactwo powstaje w produkcji, a wzrost wydajności wynika ze społecznego podziału pracy. Był zwolennikiem wolnego rynku uważając, iż przedsiębiorcy, walcząc w konkurencji o własne interesy, przyczyniają się tym samym do wzrostu bogactwa powszechnego. Działa jak gdyby „niewidzialna ręka rynku”, a rola państwa sprowadza się do roli „stróża niemego”. Taki pogląd podzielali wszyscy zwolennicy ekonomii klasycznej, a bardzo aktywny był na tym polu drugi, obok A. Smitha, prominentny jej przedstawiciel David Ricardo, który wskazywał na korzyści wynikające z wolnego handlu zagranicznego (teoria kosztów komparatywnych) i walczył w parlamencie o zniesienie ceł w imporcie zboża. Ostatni z wielkich klasyków angielskich - John Stuart Mill ograniczał koncepcję homo oeconomicus do sfery produkcyjnej, zaś w sferze podziału ujawniał poglądy reformatorskie. Najbardziej dobitnie poglądy liberalne sformułował francuski przedstawiciel ekonomii klasycznej Jean-Baptiste Say, z nazwiskiem którego związane jest tzw. „Prawo Saya”. Głosi ono, że na wolnym rynku zawsze jest równowaga, bowiem podaż sama stwarza sobie popyt, w związku z czym nie mogą występować kryzysy nadprodukcji. Pojawiająca się w latach 70. XIX w. ekonomia neoklasyczna we wszystkich trzech kierunkach (austriacka – Carl Menger; lozańska – Leon Walras; anglo-amerykańska – Stanley Jevons, Alfred Marshall) odrzuciła uznawaną w teorii klasycznej teorię wartości opartej na pracy, natomiast akceptowała liberalną koncepcję wolnego rynku. Zgodnie z Prawem Saya, występujące kryzysy określano jako tzw. „frykcje” mające tylko uboczne znaczenie. Jednak do czasu. Narastające sprzeczności gospodarki kapitalistycznej skłaniały do korekty poglądów ortodoksyjnie liberalnych. Pojawia się teoria konkurencji niedoskonałej (J. Robinson w Anglii oraz E. Chamberlin w USA) oraz koncepcja państwa opiekuńczego i społecznej gospodarki rynkowej (W. Eucken). Same nazwy wskazują kierunek działania. Jednak najdalej w korekturze, a nawet krytyce tradycyjnej koncepcji liberalnej poszedł John Maynard Keynes. W kryzysowych latach międzywojennych opublikował (w 1936 r.) dzieło, w którym zakwestionował „Prawo Saya” wskazując, iż podaż (produkcja) nie stwarza sobie automatycznie równoważnego popytu, bowiem oszczędności nie są automatycznie w pełni przeznaczane na inwestycje, nie zapewniają zatem równowagi w gospodarce. Aby to zrównoważyć i nie dopuścić do nadmiernego bezrobocia niezbędna jest interwencyjna polityka państwa. Pomyślny rozwój gospodarki kapitalistycznej po II wojnie światowej, trwający około ćwierć wieku (do czego przyczyniła się ze swej strony polityka typu keynesowskiego), uległ załamaniu w latach siedemdziesiątych i osiemdziesiątych (szoki naftowe, międzynarodowy kryzys zadłużeniowy). Dość gwałtownie odrodził się wówczas ortodoksyjny liberalizm, który już w końcu lat trzydziestych reprezentowała tzw. szkoła chicagowska, ale który w tamtym okresie i po wojnie nie miał przychylnego klimatu. Koncepcję tę wiąże się z teorią monetaryzmu i osobą Miltona Friedmana. W praktyce realizowali ją Ronald Reagan i Margaret Thatcher. Ekstremalny charakter tej polityki powoduje, iż nazywa się ją neoliberalizmem. Jej zwolennicy odwołują się do poglądów A. Smitha, ale faktem jest, że idą dalej niż ten klasyk ekonomii. Realizowany w praktyce zglobalizowanej gospodarki światowej neoliberalizm przyczynił się do dalszego pogłębienia sprzeczności i nierównowagi w tejże gospodarce, co obrazuje jej obecna kryzysowa sytuacja. Wskazuje na to wielu współczesnych ekonomistów i polityków.

Słowa kluczowe: liberalizm, neoliberalizm, monetaryzm, ordoliberalizm, polityka ekonomiczna, rząd, indywidualizm, New Deal, teoria kosztów komparatywnych.

Kody JEL: B12, B20, P16, H11, H50

LIBERALISM OR NEOLIBERALISM IN THE STATE’S ECONOMIC POLICY

Summary

The socio-economic development depends on external determinants but, at the same time, on the implemented economic policy, which has its own history. The prevailing form of the policy in developed countries has contemporarily become neoliberalism, which assumes existence of the market economy in its extreme form. Followers of neoliberalism repeatedly invoke (even if not literally) the onset of development of the liberal economic thought and Adam Smith. He argued that wealth originated in production and growth of productivity resulted from the social division of labour. He was a proponent of free market considering that entrepreneurs, struggling in competition for their own interest, thus contributed to growth of common wealth. There seemingly works ”the invisible hand of the market”, and the role of the state comes down to the role of ”silent guardian”. Such a view was shared by all followers of the classical economics, very active was in this field another, next to A. Smith, prominent representative thereof, David Ricardo, who pointed out to the benefits stemming from the free foreign trade (the theory of comparative advantage) and fought in the parliament for abolition of customs duties on imports of grain. The last of great English classics, John Stuart Mill, reduced the concept of homo oeconomicus to the production sphere, whereas in the sphere of distribution he revealed reformist views. The most outwardly the liberal views were formulated by the French representative of the classical economics Jean-Baptiste Say, to whose name there is attributed the so-called Say’s law. It says that there is always an equilibrium in the free market as supply itself creates demand for itself, owing to which there cannot occur crises of overproduction. The emerging in the 1870s neoclassical economics in all the three lines (Austrian – Carl Menger; Lausanne – Leon Walras; Anglo-American – Stanley Jevons, Alfred Marshall) rejected the theory of labour-based value, acknowledged in the classical theory, whereas it accepted the liberal concept of free market. According to the Say’s law, the occurring crises ware defined as the so-called ‘frictions’ having merely side effects. However, not for ever. The increasing contradictions of the capitalist economy induced correction of the orthodoxly liberal views. There emerges the theory of imperfect competition (J. Robinson in England and E. Chamberlin in the USA) as well as the concept of welfare state and the social market economy (W. Eucken). The very names indicate the direction of activity. However, John Maynard Keynes went the furthest in the correction and even criticism of the traditional liberal concept. In the crisis interwar period, he published (in 1936) a work where he questioned the Say’s laws, indicating that supply (production) did not set up for itself an automatically balanced demand as savings were not automatically fully assigned for investment, did not ensure, therefore, equilibrium in the economy. In order to balance it and prevent an excessive unemployment, there is necessary the government’s intervention policy. Successful development of the economy after the World War II, lasting for about a quarter-century (what had been caused, for its part, the Keynes-type policy), suffered collapse in the 1970s and 1980s (oil shocks, international debt crisis). Then, there rapidly was reborn the orthodox liberalism, already in the late 1930s represented by the so-called Chicago school of economics, which, however, did not have at that time and after the war a favourable climate. This concept is associated with the theory of monetarism and Milton Friedman. In practice, it was implemented by Ronald Reagan and Margaret Thatcher. The extreme nature of this policy causes that it is called neoliberalism. Its adherents link to the A. Smith’s views; however, it is the fact that they go further than that classic of economics. The implemented in the practice of globalised world’s economy neoliberalism has contributed to a further deepening contradictions and imbalance in the economy what is illustrated by its current crisis situation. This is indicated by many contemporary economists and politicians.

Key words: liberalism, neoliberalism, monetarism, ordoliberalism, economic policy, government, individualism, New Deal, theory of comparative advantage.

JEL codes: B12, B20, P16, H11, H50

Juliusz Kotyński

Akademia Finansów w Warszawie

WZROST GOSPODARCZY POLSKI W LATACH 1996-2011 I RYZYKO JEGO SPOWOLNIENIA

Streszczenie

W artykule scharakteryzowano wzrost polskiej gospodarki po roku 1995, z wyróżnieniem podokresu 2001-2011, na tle tendencji rozwoju gospodarczego krajów Unii Europejskiej. W badaniach autor zastosował własną metodę liczenia średniej wewnętrznej stopy wzrostu PKB, zdefiniowanej analogicznie do wewnętrznej stopy zwrotu w mikroekonomicznym rachunku zdyskontowanych przepływów pieniężnych. W pracy wskazano też główne czynniki ryzyka, o charakterze wewnętrznym i zewnętrznym, mogące osłabić wzrost gospodarczy, wśród których szczególną rolę odgrywają zagrożenia dotyczące przyszłości strefy euro i UE oraz czynniki ryzyka wynikające z niestabilności światowego systemu politycznego, ekonomicznego i finansowego, w epoce dokonującej się rekonfiguracji sceny globalnej. Pomimo tych zagrożeń Polska ma szansę pozostać jednym z liderów wzrostu ekonomicznego wśród państw członkowskich Unii Europejskiej i OECD oraz odnosić dalsze korzyści z udziału w procesach integracji europejskiej, jak i z szerszej współpracy gospodarczej z innymi, szybko rozwijającymi się krajami świata.

Słowa kluczowe: PKB, Unia Europejska, zdyskontowane przepływy pieniężne, IRR, wewnętrzna stopa wzrostu, funkcja produkcji, NAWRU.

Kody JEL: E24, F43, F47, J21, O47, O52

POLAND’S ECONOMIC GROWTH IN 1996-2011 AND RISK OF ITS SLOWDOWN

Summary

In his article, the author characterised the growth of Polish economy after the year 1995, singling out the sub-period of 2001-2011, against the background of the European Union member states’ economic development trends. In his studies, the author applied his own method of counting the average internal rate of GDP growth, defined similarly to the internal rate of return in the microeconomic account of discounted cash flows. In the study, there are also shown the main risk factors, of the internal and external nature, which may weaken the economic growth, among which a particular role is played by threats related to the future of the Eurozone and the EU as well as the risk factors stemming from instability of the global political, economic and financial system, in the epoch of ongoing reconfiguration of the global scene. Despite these threats, Poland has an opportunity to remain one of the leaders of economic growth among the European Union and OECD member states as well as to gain further benefits from its participation in the processes of European integration and from a broader economic cooperation with other, quickly developing countries across the world.

Key words: GDP, the European Union, discounted cash flows, IRR, internal growth rate, production function, NAWRU.

JEL codes: E24, F43, F47, J21, O47, O52

Ryszard Michalski

Akademia Finansów w Warszawie

BILANS KORZYŚCI I KOSZTÓW PRZYSTĄPIENIA POLSKI DO UNII GOSPODARCZEJ I WALUTOWEJ – PRÓBA NOWEGO UJĘCIA

Streszczenie

Kryzys w strefie euro lat 2009-2011 wymusił nieortodoksyjne działania państw członkowskich i przede wszystkim Europejskiego Banku Centralnego, spowodował zaangażowanie Międzynarodowego Funduszu Walutowego i postawił na porządku dnia kwestię przywództwa tak w unii walutowej, jak i w całej wspólnocie. Kryzys zaostrzył kwestię reformy strefy, przewartościował tradycyjnie ujmowane korzyści i koszty przyjęcia wspólnej waluty oraz spowodował pojawienie się nowych szans i zagrożeń związanych z uczestnictwem w Unii Gospodarczej i Walutowej. W szczególności państwa członkowskie europejskiej unii walutowej zostały zmuszone do wyasygnowania ze swych źródeł publicznych pokaźnych środków finansowych z tytułu solidarnego udziału w wielomiliardowych funduszach i pakietach pomocowych dla krajów peryferyjnych, przeżywających trudności płatnicze (tzw. GIPSI). Z drugiej strony bycie współemitentem drugiego co do ważności pieniądza międzynarodowego niesie ze sobą duże pożytki z tytułu zewnętrznej renty emisyjnej (senioratu) i bezpieczeństwa walutowego.

Słowa kluczowe: Unia Gospodarcza i Walutowa, kryzys strefy euro, pieniądz międzynarodowy, seniorat, rezerwy walutowe.

Kody JEL: F13, F33, F34, F36, F42, F53, G15, G32

BALANCE OF BENEFITS AND COSTS OF POLAND’S ACCESSION TO THE ECONOMIC AND MONETARY UNION – TRYING A NEW APPROACH

Summary

The crisis in the Eurozone of the years 2009-2011 has forced non-orthodox actions at the part of member states and, first of all, the European Central Bank, has caused involvement of the International Monetary Fund and has put on agenda the issue of leadership both in the monetary union and in the entire community. The crisis has exacerbated the issue of reform of the zone, has revaluated the traditionally treated benefits and costs of adoption of the common currency as well as it has caused emergence of new opportunities and threats related to the membership in the Economic and Monetary Union. In particular, the European Monetary Union member states are forced to assign from their public sources substantial financial resources on account of solidary participation in many-billion funds and aid packages for the peripheral countries suffering payment difficulties (the so-called GIPSI countries). On the other hand, being a co-issuer of the second biggest international money entails great benefits for returns from the issue of currency (seigniorage) and exchange security.

Key words: the Economic and Monetary Union, crisis of the Eurozone, international money, seigniorage, foreign-exchange reserves.

JEL codes: F13, F33, F34, F36, F42, F53, G15, G32

Konrad Prandecki

Akademia Finansów w Warszawie

Długookresowe trendy zmian w Europie

Streszczenie

Europejski kryzys finansowy jest już porównywalny z wielkim kryzysem lat trzydziestych XX w. Jego siła oddziaływania powoduje przekonanie, że rozwiązanie problemów Europy nie nastąpi w krótkim okresie czasu, ale rozciągnie się do co najmniej kilku lat.

Analiza kluczowych czynników rozwoju gospodarczego pokazuje, że konsekwencje obecnego załamania mogą być odczuwalne nawet w bardzo długim okresie, tj. do połowy stulecia. Wynika to ze złożoności kryzysu, który ma znacznie szersze niż tylko finansowe podłoże. Badaniu poddano podstawowe megatrendy dotyczące kwestii siły roboczej, dostępu do zasobów i wyposażenia w szeroko rozumiany kapitał.

Słowa kluczowe: megatrendy, Unia Europejska, rozwój gospodarczy, Europa.

Kody JEL: O10, O52

Megatrends of Europe Development

Summary

The European financial crisis is already comparable with the great crisis of the 1930s. Its impact gives rise to the conviction that resolution of Europe’s problems will not take place in a short time-period but it will be protracted for at least few years. An analysis of the key factors of economic development shows that consequences of the present downturn may be felt even in a very long time-period, i.e. till the mid-century. This results from a complex nature of the crisis that has a considerably wider than only financial base. The study covered the basic megatrends related to the issues of manpower, access to resources and provision of capital in a broad sense.

Key words: megatrends, the European Union, economic development.

JEL codes: O10, O52

Bazyli Samojlik

Akademia Leona Koźmińskiego – Warszawa

POLITYKI PODATKOWE W UE PO 2008 ROKU

Streszczenie

Utrata płynności banku inwestycyjnego Lehmann Brothers w drugiej połowie 2008 roku była symbolicznym początkiem kryzysu na rynkach finansowych, zwłaszcza tych, które są zależne od dostępu do funduszy dolarowych. Brak dostępu do rynku długu krótko-, średnio- i długoterminowego spowodował recesję w sferze realnej dynamiki PKB poniżej potencjalnej stopy wzrostu, zwiększenie stopy bezrobocia. Każdy kraj, stosownie do swoich możliwości fiskalnych, podjął próbę kompensacji regresu sektora prywatnego. Niektóre kraje UE, nie przestrzegając w przeszłości reguł antycyklicznej polityki w „dobrych czasach”, zostały zaskoczone recesją z nadmiernym deficytem sektora publicznego i nadmiernym długiem. Tym samym były niezdolne do przeciwdziałania skutkom recesji i utraciły zdolność do obsługi długu publicznego, a ze względu na postrzeganie przez inwestorów na rynku długu publicznego wysokiego ryzyka default’u tych krajów utraciły dostęp do pierwotnego rynku długu. ECB podejmował działania neutralizujące mniej lub bardziej ten problem, zgłaszając dodatkowy popyt na papiery dłużne tych krajów na rynku wtórnym. Podstawy prawne tych interwencji są postrzegane jako wątpliwe w świetle statutu ESBC, a jego kapitał jest zbyt niski w relacji do wątpliwej jakości nabytych papierów dłużnych krajów UE strefy euro. Komisja Europejska akcentowała od początku konieczność wykorzystania okresu recesji dla przebudowy dochodów i wydatków publicznych w kierunku prowzrostowym, prokonkurencyjnym i prozatrudnieniowym. Jednym z czynników, który te tendencje może wzmacniać bądź osłabiać jest system podatkowy. W artykule podjęto próbę odpowiedzi na pytanie, czy wiemy jaka struktura opodatkowania ma największą jakość prowzrostową, wiedząc, że każde opodatkowanie jest szkodliwe, a po drugie spróbowano przedstawić mozaikę reakcji podatkowych krajów UE-27 na recesję, nadmierny deficyt i nadmierny dług w świetle kryteriów z Maastricht i odpowiedzieć na pytanie, czy te reakcje poprawiają „jakość opodatkowania” w poszczególnych krajach UE-27.

Słowa kluczowe: podatki, deficyt sektora publicznego, jakość systemu podatkowego, UE-27.

Kody JEL: E62, F15, F36, G15, G33, H50, H62, H63

TAX POLICIES IN THE EUROPEAN UNION AFTER 2008

Summary

Loss of liquidity of the Lehmann Brothers investment bank in the second half of 2008 was a symbolic onset of the crisis in financial markets, particularly those, which depend on access to dollar-denominated funds. Lack of access to the market of short-, medium- and long-term debt has caused recession in the sphere of real dynamics of GDP below the potential growth rate and an increase of the rate of unemployment. Every country, pursuant to its fiscal abilities, has undertaken an attempt to compensate the private sector’s regress. Some countries of the EU, not observing in the past the rules of anti-cyclical policy at ‘good times’, were taken aback by the recession with excessive deficit of the public sector and excessive debt. Thus, they were unable to counteract the effects of recession and lost their ability to serve the public debt and, due to the fact that investors in the public debt market saw a high risk of default of those countries, they lost access to the primary debt market. The ECB was undertaking measures neutralising more or less the problem, declaring an additional demand for those countries’ debt securities in the secondary market. The legal bases for those interventions are seen as doubtful in the light of ESBC statutes and its capital is too low related to the obtained debt securities of dubious quality of the Eurozone EU countries. The European Commission was emphasising from the very beginning the need for making use of the period of recession for conversion of public income and expenditure in the pro-growth, pro-competition and pro-employment way. One of the factors, which may strengthen or weaken these trends, is the tax system. In the article, the author undertook an attempt to answer the question whether we know what structure of taxation is of the greatest pro-growth quality, knowing that every taxation is detrimental and, secondly, tried to present the mosaic of EU-27 countries’ tax reactions to the recession, excessive deficit and excessive debt in the light of Maastricht criteria, and to answer the question whether those reactions improve the ‘taxation quality’ in individual countries of the EU-27.

Key words: taxes, public sector deficit, tax system quality, EU-27.

JEL codes: E62, F15, F36, G15, G33, H50, H62, H63

 Andrzej Wernik

Akademia Finansów w Warszawie

ZADŁUŻENIE SEKTORA PUBLICZNEGO W WARUNKACH SPOWOLNIONEGO WZROSTU

Streszczenie

Dług publiczny to skumulowane deficyty sektora finansów publicznych z lat poprzednich. Każdy nowy deficyt oznacza przyrost długu, zaś wystąpienie nadwyżki sektora stwarza możliwość obniżenia kwoty długu. Zarządzanie długiem publicznym w warunkach spowolnienia wzrostu napotyka na dwa zasadnicze problemy: utrudnienia w procesie refinansowania długu oraz rosnące obciążenie kosztami obsługi długu, rozumianymi jako płatności odsetkowe związane z długiem. Obydwa problemy związane są z sytuacją, która w warunkach spowolnienia wzrostu wytwarza się na rynku finansowym. Rynek finansowy podlega rozchwianiu, narasta niechęć do ryzyka, nieufność i podatność na zmienne nastroje. Rynek staje się bardziej nieobliczalny, niesprawiedliwy i skłonny do irracjonalnych zachowań.

Poziom długu liczony w relacji do PKB nie jest wyznacznikiem sytuacji państw na rynku finansowym. Sytuacja ta jest wynikiem wielu czynników, wśród których poziom długu ma znaczenie istotne, ale nie mniej ważne są siła gospodarki narodowej czy historycznie ukształtowana renoma państwa. Miernikiem sytuacji nie są oceny ratingowe, choć ich zmiany mogą być sygnałem zmieniającej się sytuacji rynkowej. Bardziej znaczącym miernikiem wydają się być stawki CDS (Credit Default Swaps), odzwierciedlające rynkową wycenę ryzyka kredytowego.

Najlepszym wyjściem z zaistniałej sytuacji zadłużeniowej państw strefy euro i UE jest obniżenie deficytów finansów publicznych i jak najszybsze dojście do zalecanego w „sześciopaku” i Pakcie Fiskalnym średniookresowego celu budżetowego na poziomie minus 0,5% nominalnego PKB w ujęciu strukturalnym. Zapewni to obniżenie poziomu długu publicznego, a w konsekwencji zarówno skali refinansowania, jak i poziomu płatności odsetkowych.

Słowa kluczowe: dług publiczny, dług nominalny, deficyt fiskalny, refinansowanie długu, inflacja, strefa euro, koniunktura, recesja, CDS, „sześciopak”, Pakt Fiskalny.

Kody JEL: F34, G15, G18, H50, H60, H63

PUBLIC SECTOR’S DEBT UNDER CONDITIONS OF SLOWDOWN GROWTH

Summary

Public debt means cumulated deficits of the public finance sector of previous years. Every new deficit means increment of debt and occurrence of the sector’s surplus provides the opportunity to reduce the debt amount. Public debt management under conditions of growth slowdown encounters the two crucial problems: impediments in the process of debt refinancing and a growing charge with costs of debt service understood as payments of debt-related interest. Both problems are connected with the situation that, under conditions of growth slowdown, emerges in the financial market. The financial market is subject to instability, there is increasing aversion to risk, distrust and susceptibility to changeable mood. The market becomes more unpredictable, unfair and prone to irrational behaviour. The debt level counted in relation to GDP is not an indicator of the situation of states in the financial market. The situation is a result of many factors, among which the debt level is of a substantial importance but not less important are strength of the national economy or the historically formed state’s reputation. A measure of the situation is not rating appraisal, though alterations thereof may be a signal of the changing market situation. A more significant measure seems to be CDS (credit default swaps) rates, reflecting the market valuation of credit risk. The best way out the existing debt situation of the member states of Eurozone and the EU is reduction of deficits of public finance and as quick as possible approach of the recommended in the ‘six-pack’ and in the Fiscal Pact medium-term budget target at the level of minus 0.5% of nominal GDP in structural terms. This will ensure reduction of the public-debt level and, in result, of both the scale of refinancing and the interest-payment level.

Key words: public debt, nominal debt, fiscal deficit, debt refinancing, inflation, Eurozone, economic situation, recession, CDS, six-pack, Fiscal Pact.

JEL codes: F34, G15, G18, H50, H60, H63

 Longin Pastusiak

Akademia Finansów w Warszawie

ZEWNĘTRZNE ŹRÓDŁA NIESTABILNOŚCI W POLSCE

Streszczenie

Główne potencjalne źródła niestabilności Polski tkwią przede wszystkim wewnątrz, a nie na zewnątrz kraju i należy dopatrywać ich w gospodarce, sytuacji społecznej, w negatywnych cechach naszej kultury politycznej. Są jednak czynniki zewnętrzne, które mogą zagrażać pozycji Polski w międzynarodowym układzie sił i w konsekwencji sprzyjać wewnętrznej niestabilności kraju.

Według kryteriów zobiektywizowanych oraz kryteriów psycho-politycznych, Polska jest w wymiarze europejskim krajem więcej niż średnim, natomiast w wymiarze światowym mniej niż średnim. Rozwój i stabilność sytuacji w Polsce zależy od wielu międzynarodowych uwarunkowań. Należą do nich m.in.: 1) zadłużenie zagraniczne, 2) wpływ deficytu handlowego na pozycję polskiej waluty, 3) wpływ koniunktury międzynarodowej na sytuację gospodarczą Polski, 4) ograniczenie suwerenności Polski wynikające z przynależności do Unii Europejskiej, 5) wpływ napięć i konfliktów w świecie na obciążenia polskiego budżetu, 6) uzależnienie możliwości rozwojowych gospodarki polskiej od napływu inwestycji zagranicznych, 7) terroryzm międzynarodowy oraz inne zagrożenia bezpieczeństwa Polski.

Pogląd, że Polska może uniknąć skutków i zagrożeń globalnych naszej cywilizacji wydaje się być złudny. Skuteczne zabezpieczanie się przed potencjalnymi zagrożeniami zewnętrznymi wymaga wypracowania kompleksowej strategii bezpieczeństwa narodowego i stworzenia kompleksowego, a nie tylko doraźnego systemu reagowania kryzysowego.

Słowa kluczowe: zagrożenia zewnętrzne, zadłużenie zagraniczne, inwestycje zagraniczne, globalizacja, Polska w świecie, strategia bezpieczeństwa, migracja, bezpieczeństwo ekologiczne, cyberterroryzm, bezpieczeństwo energetyczne, dostęp do surowców.

Kody JEL: F52, F59, O13, O19, O57

EXTERNAL SOURCES OF INSTABILITY IN POLAND

Summary

The main potential sources of instability of Poland stick primarily inside and not outside the country, and it is proper to discern them in the economy, social situation, in negative features of our political culture. Nevertheless, there are external factors that may pose threat to the position of Poland in the international balance of power and, in consequence, be conducive to the country’s internal instability. According to the objectivised criteria and to the psycho-political criteria, Poland is, in the European dimension, a country more than medium-sized, whereas in the global dimension – less than medium-sized. Development and stability of the situation in Poland depend on many international determinants. They include, inter alia: 1) foreign indebtedness, 2) impact of trade deficit on the position of Polish currency, 3) impact of the international situation on the Poland’s economic condition, 4) limitation of sovereignty of Poland issuing from its membership in the European Union, 5) impact of tensions and conflicts across the world on Polish budget burdens, 6) dependence of developmental possibilities of the Polish economy on inflow of foreign investment, 7) international terrorism and other threats to Poland’s security.

The opinion that Poland may evade global consequences and threats of our civilisation seems to be illusory. An effective safeguard against potential external threats requires working out a complex strategy of national security and creation of a complex and not only ad hoc emergency response system.

Key words: external threats, foreign debt, foreign investment, globalisation, Poland in the world, security strategy, migration, biosecurity, cyberterrorism, energy security, access to raw materials.

JEL codes: F52, F59, O13, O19, O57

Assist. Prof. Dr Recep DÜZGÜN

Erciyes University, Kayseri, TURKEY

Prof. Dr hab. Jan FAZLAGIČ

Vistula University, Warsaw, POLAND

EMPIRICAL ANALYSIS OF MONEY DEMAND FUNCTION IN TURKEY

Summary

Monetary policy is an important tool to provide price stability in a country. To be able to apply the policies in question and to achieve success, stable money demand function is necessary. The main aim of this study is to test the stability of M1 money demand function in Turkey in the period of 1998:Q1-2009:Q3. In the study, ARDL was applied. According to the findings, money demand and its determinants were seen cointegrated. So, the money demand function in Turkey is stable and to provide price stability the monetary policy can be used smoothly.

Key words: demand for money, ARDL, monetary policy, cointegration.

JEL codes: E2, E4

ÖZET

Bir ülkede fiyat istikrarının sağlanmasında para politikası önemli bir araçtır. Söz konusu politikaların uygulanabilmesi ve başarılı olabilmesi için istikrarlı bir para talep fonksiyonun varlığı gereklidir. Bu çalışmanın temel amacı, 1998:Q1-2009:Q3 dönemi için Türkiye’de M1 para talep fonksiyonun istikrarlılığını yeniden test etmektir. Çalışmada ARDL (Autoregressive Distributed Lag) yöntemi kullanılmıştır. Elde edilen bulgulara göre, para talebi ve onun belirleyicilerinin eşbütünleşik oldukları görülmüştür. Buna göre, Türkiye’de para talebi fonksiyonu istikrarlıdır ve fiyat istikrarının sağlanmasında para politikası rahatlıkla kullanılabilir.

Anahtar Kelimeler: Para talebi, ARDL, para politikası, eşbütünleşme.

JEL kodları: E2, E4

EMPIRYCZNA ANALIZA FUNKCJI POPYTU NA PIENIĄDZ W TURCJI

Streszczenie

Polityka monetarna jest ważnym narzędziem zapewnienia stabilności cen w kraju. Żeby móc stosować omawiane polityki i osiągnąć sukces, konieczna jest funkcja stabilnego popytu na pieniądz. Głównym celem opracowania jest zbadanie stabilności funkcji popytu na pieniądz M1 w Turcji w okresie od I kwartału roku 1998 do III kwartału roku 2009. W opracowaniu zastosowano podejście ARDL. Zgodnie z uzyskanymi wynikami popyt na pieniądz i jego determinanty jawiły się jako skointegrowane. Tak więc funkcja popytu na pieniądz w Turcji jest stabilna; aby zapewnić stabilność cen, polityka monetarna może być stosowana płynnie.

Słowa kluczowe: popyt na pieniądz, ARDL, polityka monetarna, kointegracja.

Kody JEL: E2, E4